Innerlijk luisteren

Hoewel ik 80 ben en al vanaf 1990 aan beide oren gehoorapparaten draag en bovendien last heb van een hinderlijke tinnitus, geef ik nog altijd regelmatig concerten in mijn concertsalon te Den Haag en maakte ik onlangs een CD “Tachtig is prachtig”. De gehoorapparaten zijn broodnodig om andere mensen te kunnen verstaan en daar ben ik heel dankbaar voor. Bij het pianospelen draag ik de gehoorapparaten niet, omdat deze mij het natuurlijke contact met de pianotoon ontnemen. De vleugel klinkt uiteraard heel wat minder mooi voor mij dan voor het luisterende publiek. De tinnitus doet daarbij een extra duit in het zakje. Maar pianospelen op niveau blijft ondanks deze verstoringen heel goed mogelijk.

Hoe kan dat en hoe werkt dit? Verschillende collega’s hebben me gevraagd een poging te doen dit proces kenbaar te maken, opdat misschien pianisten die in vergelijkende omstandigheden het pianospelen niet meer zien zitten, er iets aan zouden hebben. Hoewel we weten dat genen, persoonlijkheidsstructuur, talent, omstandigheden, ontwikkeling, etc. nooit hetzelfde zijn, zal ik een poging wagen het voor mij hiertoe belangrijk proces te beschrijven.

De kern is toewijding en ligt voor mij in een kwalitatieve kracht van de aandacht. Dit aanwezig zijn is er niet zomaar, zelfs verre van vanzelfsprekend. Noch aan de piano,
noch in het leven van alledag.

Aandacht voor het aanwezig zijn in je lichaam. De basis daarvoor is voor mij ‘Zustand-Empfindung’, ik kan er helaas geen goed Nederlands woord voor vinden. Er bestaan ‘x’ methoden, Autogene training, Sensory awareness, Alexander techniek, de Feldenkrais-methode, Eutonie en vele anderen die in deze richting wijzen, ieder weer vanuit een ander perspectief, ik beoefende ze allemaal. Het zijn prima handreikingen. Maar dit extra zintuig moeten we wel zelf in het leven roepen. Het is een prachtig gereedschap voor het pianospelen.

De grootste inspiratie wat deze instelling betreft, ging voor mij uit van Elsa Gindler (1885-1961). Ik heb haar werk alleen leren kennen, via cursussen van een leerling en schriftelijke berichten van anderen. Het was typerend voor haar, dat zij weigerde haar werk een naam te geven, noch er een methode van te maken. Het betekende voor haar verlies aan authenticiteit. “Arbeit am Menschen “, schijnt ze eens gezegd te hebben... Zij genas zichzelf op 19 jarige leeftijd van TBC, door te ‘speuren’. “Zustand-Empfindung, spüren und nicht bewerten”. Speuren en er geen waarde-oordeel aan verbinden. Zij trachtte 100% aanwezig te zijn en dit innerlijk aftasten niet te verstoren door voorbarige conclusies. Zo kwam ze achter de toestand van haar longen en kreeg het met een eindeloos geduld en volhouden voor elkaar, het natuurlijk inwonende herstelvermogen zijn werk te laten doen. “Nood doet leven” voor minder gebeurt het niet. Dat is de voornaamste les die ik ook door mijn handicap leerde.

Als voorbeeld een nachtelijk experiment! Ik word vaak onverhoeds wakker met een naar drukbezig hoofd. Als dan ongewenste willekeurige komende en gaande gedachten zich opdringen, beluister ik deze aandachtig. … daar hebben ze niet van terug, ze verdwijnen als sneeuw voor de zon. Dit opdringen herhaalt zich, echter tegen deze toegewijde aanwezigheid is dat bezige hoofd niet bestand. De rust keert weer. Daarnaast richt ik mijn aandacht op de spanningstoestand in mijn lichaam en in dit geval specifiek in mijn hoofd. Stap voor stap maak ik contact met die innerlijke spanning. Eerst dwaal ik globaal door mijn hoofd, dan verzink ik me in een preciezere locatie: achter mijn ogen , achter mijn neuswortel etc. Opdat deze spanning concreet wordt, zoek ik er woorden voor en schrijf ze op. Het wonderbaarlijke is dat het benoemen en opschrijven het contact zodanig verscherpt, dat de spanning merkbaar slinkt. Wat er precies gebeurt kan ik niet weten, maar als er een moment van éénwording plaats vindt, volgt er automatisch een spontane diepe ademhaling met een weldadig gevoel van bevrijding en herstel. Ik beschrijf een persoonlijke ervaring, die zal bij ieder wel anders zijn. Ik ‘heb’ dan niet alleen een lichaam, maar ik ‘bewoon’ het ook. Dat is in mijn ogen belangrijk voor een sensibel reagerend lichaam.

Is de innerlijke muzikale voorstelling intens en helder, dan volgt er vanuit een dergelijke lichamelijke bereidheid een juist pianistisch antwoord. Deze twee, een intense muzikale voorstelling en een ontvankelijk lichaam als piano-instrument, slijpen zich in de studie voortdurend aan elkaar. De innerlijke muzikale klankvoorstelling verbindt zich met de gewenste positie op het toetsenbord met adequate vingerzetting. Mijn ‘aanwezige’ dus goed afgestemde lichaam reageert. Er hoeft zelfs nog geen toon geklonken te hebben. Het tempo kan niet sneller dan wat men innerlijk verneemt. Voltooi ik deze zeer geconcentreerde voorbereiding, dan kan het gebeuren dat het uiteindelijk gewenste resultaat er zo maar ineens is. Zoals een goede dichtregel in een flits een wereld openbaart. Dit is een op de top gedreven innerlijk luisteren. Het kan natuurlijk ook gedifferentieerder met klinkende tussenstadia. Ordenen en overzien. Voor mij is dit alles een weg naar totale bereidheid, aanwezig zijn, overgave. Het lef die “Zustand-Empfindung” zo’n belangrijke plaats in de studie te geven, bracht mij meer pianistische zekerheid en klanknuancering dan ik ooit had durven hopen. Het uiterlijke gehoor rust op een goede klankbodem.

Als kind heb ik onbekommerd leren pianospelen, het zat in mijn bloed. Wel ben ik twee maal in mijn pianoleven tot de “technische” orde geroepen. Rond mijn 20stedoor een super mechanische vingerdril in Parijs en als 26-jarige kersverse hoofdvaklerares aan het Amsterdams Conservatorium. Ongeweten was ik benoemd tot methodiek lerares en zo serieus als ik was, probeerde ik theoretisch te verklaren hoe pianospelen in elkaar zat. Uiteraard heb ik door het werken aan beide weerstanden veel geleerd, maar zij waren geen essentiële bijdrage voor het huidige functioneren met mijn gehoor handicap.

Ik ontdek door dit schrijven dat ik me met mijn slechthorendheid en tinnitus als zodanig helemaal niet bezig houd. Er gebeurt eerder het omgekeerde. Ik accepteer de feiten en gebruik mijn energie om uit te vinden wat er wel mogelijk is. Het voelt als een heropvoeding, maar nu sta ik zelf aan het roer. Aandacht blijkt een ambachtelijk gereedschap.

Om profijt te hebben van dit schrijven, geldt dezelfde innerlijke activiteit. Openheid, afstand kunnen nemen, betrokken zijn, geduld, tijd, proeven, speuren … en als het er echt toe doet, kunnen we er op vertrouwen dat de natuur zijn werk doet.

Else Krijgsman

Voor geïnteresseerden: de CD “Tachtig is prachtig” is te bestellen tegen verzendkosten bij Else Krijgsman, Laan van Poot 298, 2566DC Den Haag.